„HPV 12” PROGRAM POLITYKI ZDROWOTNEJ W ZAKRESIE PROFILAKTYKI ZAKAŻEŃ WIRUSEM BRODAWCZAKA LUDZKIEGO

Co należy wiedzieć o HPV

HPV (Human Papilloma Virus) jest nazwą ludzkiego wirusa brodawczaka. HPV jest czynnikiem wywołującym raka szyjki macicy i odbytu u kobiet oraz raka jamy ustnej, gardła, odbytu i prącia u mężczyzn.
Wyróżnia się 150 typów HPV, wśród których 40 wywołuje zmiany: skórne, w okolicy narządów płciowych oraz innych okolic ciała. Wyróżniono typy wirusa wysoce onkogenne i o małym ryzyku onkogennym.
W zależności od typu wirusa oraz lokalizacji zmian, zakażenia HPV mogą przebiegać pod postacią:
* łagodnych zmian naskórka (brodawki, brodawczaki);
* łagodnych zmian nabłonka wielowarstwowego błon śluzowych (brodawki i brodawczaki narządów płciowych, kłykciny kończyste);
* przednowotworowych zmian okolic narządów płciowych (szyjki macicy, sromu i pochwy, odbytu) ;
* nowotworowych zmian szyjki macicy i odbytu.
Zakażenia HPV szerzą się drogą płciową, do zakażenia dochodzi najczęściej w początkowym okresie po rozpoczęciu aktywności seksualnej.
Okres wylęgania wynosi od 1 do 6 miesięcy. Okres zakaźności dotyczy czasu utrzymywania się zmian chorobowych.
W jaki sposób wirus powoduje powstanie raka szyjki macicy?

Typy HPV 6 i HPV 11 (wirusy o małym ryzyku onkogennym) odpowiedzialne są za ponad 90% przypadków brodawek płciowych i brodawek okolic odbytu (tzw. kłykciny kończyste) oraz dużej części zmian brodawczakowatych w jamie ustnej.
HPV wywołują zmiany w komórkach nabłonka wielowarstwowego płaskiego szyjki macicy. Przewlekłe zakażenie wysoce onkogennymi typami HPV prowadzi do śródbłonkowej neoplazji szyjki macicy CIN i w konsekwencji rozwoju raka płaskonabłonkowego szyjki macicy.
Trzy najczęściej występujące typy HPV-16, HPV-18 i HPV-45 wysoce onkogenne są odpowiedzialne za 75% przypadków raka płaskonabłonkowego szyjki macicy, 90% przypadków raka gruczołowego szyjki macicy i większość przypadków zmian przednowotworowych w postaci śródbłonkowej neoplazji szyjki macicy (CIN2 oraz CIN3). Typy HPV-16 i HPV-18 są odpowiedzialne za 80% przypadków raka płaskonabłonkowego sromu i pochwy oraz ponad 90% przypadków raka odbytu.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznała typy HPV-16 i HPV-18 za czynnik rakotwórczy dla człowieka.
Jakie są objawy zakażenia HPV?

Objawy:
 brodawki stóp, brodawki zwykłe, brodawki płaskie, brodawki młodzieńcze krtani;
 brodawki w okolicach narządów płciowych oraz odbytu tzw. kłykciny kończyste;
 zmiany przednowotworowe żeńskich narządów płciowych (szyjki macicy, sromu i pochwy);
 rak szyjki macicy.

Powikłania:
Wśród 1 000 000 kobiet zakażonych typem HPV wysoce onkogennym, u 8 000 kobiet dochodzi do rozwoju raka, a u 1600 kobiet rozwija się inwazyjna postać raka.
Śmiertelność raka szyjki macicy oceniana jest na poziomie 50%.

Jak przenosi się HPV?
Wirusy brodawczaka ludzkiego (Human Papilloma Virus – HPV) są najczęstszymi czynnikami zakaźnymi przenoszonymi drogą płciową między ludźmi. Ostrożnie szacuje się, że w ciągu życia kontakt z wirusem ma przynajmniej 50% osób aktywnych seksualnie.
Do zakażenia HPV najczęściej dochodzi przez kontakt seksualny genitalno-genitalny, oralno-genitalny lub przez zakażone ręce w trakcie styczności z narządami płciowymi. Możliwe jest też przeniesienie zakażenia HPV na noworodka w czasie porodu lub na dziecko w czasie bliskich kontaktów nieseksualnych, np. w trakcie wspólnej kąpieli w wannie z zakażonym dorosłym. Każdy, zarówno mężczyzna, jak
i kobieta, kto kiedykolwiek miał kontakt seksualny mógł zarazić się HPV.

Jakie są następstwa zakażenia HPV? Czy wszyscy mającykontakt z  HPV zachorują?
HPV łatwo przenosi się między ludźmi, co nie oznacza, że wszyscy zakażeni wykazują objawy kliniczne choroby. Na szczęście zdecydowana większość zakażeń HPV jest bezobjawowa i ustępuje samoistnie w ciągu od kilku do kilkunastu miesięcy.
Niekorzystnym następstwem braku widocznych objawów u większości zakażonych jest to, że osoby zakażone HPV zwykle o tym nie wiedzą i nieświadomie rozprzestrzeniają wirusa. Również osoby mające bliski kontakt z zakażonymi HPV nie widząc cech zakażenia, nie zachowują ostrożności.

Przenoszone drogą płciową typy genitalne HPV są najważniejszą przyczyną raka szyjki macicy – czwartego co do częstości występowania nowotworu kobiet na świecie.

W Polsce rozpoznaje się raka szyjki macicy u ok. 3,5 tys. kobiet rocznie, połowa z nich na tę chorobę umiera. HPV może się przyczyniać do powstawania innych, rzadszych nowotworów, takich jak np. raki pochwy i sromu czy rak prącia i odbytu,
jak też raków gardła i krtani.

Czy zakażenie HPV można leczyć?
Nie ma skutecznych leków przeciwko HPV, można natomiast leczyć następstwa zakażenia: zmiany przedrakowe, brodawki płciowe, brodawczaki krtani i raka szyjki macicy oraz zapobiegać zakażeniom HPV przez modyfikację zachowań seksualnych
i szczepienia ochronne.

Jak zmniejszyć ryzyko zakażenia wirusami brodawczakaludzkiego?
Najpewniejszym sposobem uniknięcia zakażenia HPV jest powstrzymanie się od aktywności seksualnej. Jeżeli dana osoba rozpoczęła już życie płciowe, to ryzyko zakażenia można zmniejszyć, ograniczając liczbę partnerów seksualnych – im mniej
partnerów, tym mniejsze ryzyko zakażenia.
Skuteczną metodą zapobiegania zakażeniom wywołanym przez genitalne typy HPV odpowiedzialne za większość przypadków raka szyjki macicy i brodawek płciowych jest szczepienie. Najwyższą skuteczność ma szczepienie wykonane przed narażeniem
na zakażenie czyli przed rozpoczęciem aktywności seksualnej, dlatego zalecany wiek szczepienia to 11.–12. rok życia.

Jakie szczepionki przeciwko HPV są dostępne w Polsce?
W Polsce dostępne są 3 szczepionki przeciwko wirusom brodawczaka ludzkiego:
 Cervarix – 2-walentna skierowana przeciwko 2 rakotwórczym typom wirusa (HPV16 i HPV18)
 Gardasil – 4-walentna skierowana przeciwko 4 typom wirusa (HPV-6, HPV-11, HPV-16, HPV-18) odpowiedzialnym za zmiany przed nowotworowe oraz brodawki płciowe (kłykciny kończyste)
 Gardasil 9  – 9-walentna skierowana przeciwko 7 rakotwórczym typom HPV (HPV16, 18, 31, 33, 45, 52, 58) oraz 2 typom odpowiedzialnym za brodawki płciowe (HPV6, HPV11)

Czy szczepienie przeciwko HPV jest skuteczne?
Tak, wszystkie szczepionki są skuteczne. Celem szczepienia jest przede wszystkim ochrona przed zachorowaniem na raka szyjki macicy.

Szacuje się, że obie starsze szczepionki po przyjęciu wszystkich 3 zalecanych dawek zmniejszają ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy co najmniej o 70%, a nowsza szczepionka prawdopodobnie o około 90%. Szczepionki Gardasil (Silgard)
i Gardasil 9 ponadto skutecznie chronią przed brodawkami płciowymi, jak też zmniejszają ryzyko pozostałych nowotworów HPV-zależnych.
Ochrona utrzymuje się co najmniej przez 8 lat, a prawdopodobnie znacznie dłużej. Ponieważ szczepienie nie chroni przed wszystkimi przypadkami raka szyjki macicy, dlatego kobiety powinny nadal regularnie wykonywać badania przesiewowe
w kierunku raka szyjki macicy (cytologia).

Czy szczepienie przeciwko HPV jest bezpieczne i dobrzetolerowane?
Szczepionki przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego są bezpieczne i dobrze tolerowane. Jak dotąd nie zauważono, by powodowały u osób szczepionych istotne problemy zdrowotne. Należą do szczepionek „zabitych” (to znaczy, że nie zawierają
żywych wirusów, a tylko niektóre ich antygeny – białka, które nie mogą spowodować zachorowania zaszczepionej osoby, są natomiast wystarczające do wywołania odporności na wirusa), zatem są bezpieczne także dla osób z zaburzeniami odporności. Jak w przypadku każdego leku, jest możliwe, że u niektórych szczepionych wystąpią działania niepożądane. Najczęściej są to odczyny miejscowe
w postaci bólu i niewielkiego obrzęku w miejscu szczepienia. Zdarzają się omdlenia, które mogą wystąpić po każdym szczepieniu, szczególnie wśród młodzieży i młodych osób dorosłych. Z tego powodu zaleca się pozostanie na 15-minutowej obserwacji po
szczepieniu.
Jeżeli zauważysz niepokojące objawy po szczepieniu, zgłoś je lekarzowi.
Szczepienie przeciwko HPV jest znacznie bezpieczniejsze i związane z mniejszym ryzykiem niż naturalne zakażenie HPV, które może prowadzić do rozwoju raka szyjki macicy i innych nowotworów oraz brodawek płciowych.

Kiedy i jak szczepić przeciwko HPV? Czy jest górnagranica wieku dla tego szczepienia?
Według aktualnych zaleceń Amerykańskiego Komitetu Doradczego ds. Szczepień (Advisory Committee on Immunization Practice – ACIP) szczepienie przeciwko HPV powinny przyjąć wszystkie dzieci (obojga płci) w wieku 11–12 lat. Rekomenduje się
także szczepienie wszystkich osób do 26. roku życia, które nie przyjęły do tej pory szczepionki lub nie zostały zaszczepione w pełni.
Dla osób poniżej 15. roku życia kompletne szczepienie składa się z 2 dawek szczepionki podanych w odstępie 6–12 miesięcy, przy czym minimalny czas między pierwszą a drugą dawką wynosi 5 miesięcy.
Szczepienie osób powyżej 15. roku życia obejmuje 3 dawki podawane w schemacie
0, 2, 6 miesięcy. (oznacza to, że drugą dawkę podaje się 1–2 miesięcy po pierwszej,
a trzecią dawkę 6 miesięcy od pierwszej). Minimalny odstęp między pierwszą a drugą
dawką wynosi 4 tygodnie, między drugą a trzecią – 12 tygodni, między pierwszą
a trzecią – 5 miesięcy.

Wydłużenie odstępów z powodu opóźnienia nie powoduje konieczności rozpoczynania
szczepienia od nowa.
Należy przyjąć 3 dawki tej samej szczepionki – nie ma danych na temat zamiennego stosowania szczepionek, ponadto produkty znacznie różnią się składem.
Zgodnie z aktualną wiedzą medyczną, szczepionki przeciwko HPV można bezpiecznie podawać jednocześnie z innymi szczepionkami.

Szczepienie przeciwko HPV – przeciwskazania
Nie należy podawać szczepionki, gdy występują ogólne przeciwwskazania do szczepienia, obowiązujące niezależnie od podawanej szczepionki, np. wysoka gorączka (przeciwwskazanie czasowe, szczepienie należy przełożyć) lub silna
nadwrażliwość na substancje czynne lub na którąkolwiek substancję pomocniczą zawartą w szczepionce (przeciwwskazanie stałe). Osoby, u których po podaniu szczepionki przeciwko HPV wystąpiły objawy wskazujące na nadwrażliwość, nie
powinny otrzymywać kolejnych dawek.
Obecność niewielkiego zakażenia, takiego jak łagodne zakażenie górnych dróg oddechowych lub niewielka gorączka, nie stanowią przeciwwskazania do szczepienia.

Cena szczepienia przeciwko HPV
Koszt jednej dawki szczepionki HPV w zależności od jej rodzaju wynosi od ok. 300 do ok. 500 zł.
Od 1 listopada 2021 r. na liście leków refundowanych znalazła się szczepionka Cervarix. Odpłatność za nią wynosi 50% (oznacza to, że pacjent płaci połowę ceny), a cena we wszystkich aptekach jest jednakowa (urzędowa). Pozostałe szczepionki nie są refundowane.
Wiele samorządów w Polsce w ramach programów promocji zdrowia i profilaktyki zdrowotnej prowadzi bezpłatne szczepienia przeciwko HPV. Mapę tych gmin i powiatów publikuje Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny.